Sitio Dakit

(Disclaimer: Ang mga tawu, lugar ug mga pang-hitabu bunga lamang sa huna-huna sa manunulat. Kung ana-a may pagka-pariha sa tinud-anay nga kinabuhi, wala kini tuyu-a sa manunulat u wala siya’y intinsyun nga sundugun kini.)

NABANTUG na gayud sukad pa niadtu’ng panahun pa sa mga katigulangan ang sugilanun sa usa ka dapit nga gitu-uhan nga gipuy-an sa mga ingkanto ug dili sama natu nga mga binuhat. Pipila na ka mga makapan-limbawut nga mga hugun-hugun ang nikatap sa tibuok dapit. Pipila na ka mga sugilanun ang nagpamatu-ud nga aduna gayu’y kahibulungan nga mga panghitabu nga hangtud karun, nagpabiling mistiryo gihapun sa mga lumulupyu niadtung dapita.

Ang Sitio Dakit, usa lamang sa walu ka sitio sa Barangay San Ildefonso, Lungsud sa San Mateo, Isla sa Camanucan. Matud pa sa mga katigulangan nga napunu ang maung dapit sa mga punuan sa Dakit nga naglaray du-ul sa kasikbit ni-ini nga pang-pang nga nag-takdu sa Sitio Bangkal ug Sitio Pag-nahi-an. Saysay pa usab nila nga aduna’y dalagita nga gika-ibgan sa itum nga ingkanto nga nagpuyo sa pinakadaku nga punuan sa Dakit. Ang mau nga dalagita ginganlan ug Mayla, anak sa kanhi kapitan sa Barangay San Ildefonso. Maanyag nga dalaga si Mayla apan kanunay lamang siya nga mag-puyu sa iyang lawak ug dili gani makig-abi-abi sa mga katawhan. Kasamtangan pa nga kapitan ang iyang amahan nga si Teofisto ug usa sa mga programa nii-ni ang pagputul sa mga punu-an sa Dakit arun patukuran ang luna ug mga bag-ung idipisyu sama sa mga balay-patigayun. Tumung ni Teofisto nga ang mga kumirsiyanti makabu-bu ug daku nga puhunan arun sa pagpalambu sa ilaha nga dapit. Tu-ud man,iyaha’ng gitigum ang mga lumulupyu arun ipahibalu ang iyaha’ng planu. Daghan ang nisupak sa mau’ng planu tungud kay ginadili ang pagputul sa mga kahuy ug sugyut sa uban nga dili nalang ipadayun sa kapitan ang planu nii-ni tungud kay basin makasala siya sa mga ingkanto nga nagpuyo sa punu-an sa Dakit.

“Kap,basin magbasul ra ka nii-ni’ng imung lakang. Tingali unya ug manimalus na ninyu ang namuyu dinha sa Dakit?” matud pa sa tigulang.

Apan taliwala sa pagpahimangnu sa katawhan, ipaputul gayud gihapun ni Teofisto ang mga punu-an sa Dakit. Ni-abut na ang mga tawu nga mu-putul unta sa mga kahuy apan sa diha pa sila sa panimalay ni Teofisto nikalit lang ug singgit si Mayla. Nidali pag-saka si Teofisto sa lawak ni Mayla ug didto iya na’ng nakita nga nang-lugwa na ang mga mata nii-ni ug nagunit na kini ug kutsilyo.

“Ayaw mu pagkasayup ug guba sa amung puluy-anan kundili magmahay ra kamu!” mau kadtu ang pulung nga gibungat ni Mayla apan lalaki ang tingug niini. Wala nasayup si Teofisto. Nasudlan gayud ug dautan nga ispiritu ang iyaha’ng dalagita nga anak.

“Kung kinsa ka man nga ispiritu ang mipuyu sa lawas sa akung anak, pahawa diha. Gibakwi ku na ang akung planu nga bu-ut putlun ang mga punu-an sa Dakit. Pahawa na kamu sa lawas sa aku’ng anak!” giwara-wara ni Teofisto ang kurus ug kalit lang nahagba ang iyaha’ng anak sa sawug.

Hangtud karun, nagbarug gihapun ang mga dagku nga punuan sa Dakit sa libun nga bahin sa mau’ng dapit. Wala’y si bisan kinsa nga nagpasi-ugda pagputul sa mau’ng kahuy sa kahadluk nga masubli na usab ang nahitabu kang Mayla, nga nasudlan sa ingkantu tungud sa planu sa iyahang amahan nga putlun ang taw-an nga mga punuan sa Dakit.